کخ‌شناسی آئینی: چرا "میازار موری که دانه‌کش است"؟

Religious Entomology: Why "Do Not Annoy an Ant That Is Grain-loader"?

فریدون فرخ پانسد سال بر دنیای باستان پادشاهی نمود و سپس تصمیم گرفت تا اریکۀ قدرت خویش را به فرزندانش سلم، تور و ایرج بسپارد. پادشاهی روم و خاور را به سلم واگذار کرد. تور سالار ترکان و چین شد. ایرج نیز به امر پدر سلطنت ایران زمین را بر عهده گرفت. گرچه سلم و تور از مادر دیگری زاده شده و برادران ناتنی ایرج محسوب می‌شدند، ولی شهریار جهان بدین امر التفاتی نداشت. درست است که ایرج برادر کوچک آنها بود ولی، به واسطۀ فرهنگ و هوش و رای خود جایگاه ارزشمندی نزد پدر به دست آورده بود. با گذشت سالیان و پیری فریدون، آتش کینه و حسودی برادران نسبت به ایرج شعله‌ور گشت و سرانجام، با نیرنگ و ناجوانمردی وی را به قتل رساندند.

ایرج پیش از کشته شدن به دست برادر میانی‌اش، تور، پند و اندرزهایی را به ایشان گوشزد می‌کند که فردوسی بزرگ آنها را چنین آورده است:

نیامدت گفت ایچ ترس از خدای                                                             نه شرم از پدر خود همین است رای

مکش مرا کت سرانجام کار                                                                               بپیچاند از خون من کردگار

مکن خویشتن را ز مردم‌کشان                                                                        کزین پس نیابی تو از من نشان

پسندی و هم‌داستانی کنی                                                                            که جان داری و جان‌ستانی کنی

ميازار موري كه دانه‌كش است                                                            كه جان دارد و جان شيرين خوش است

پسنده کنم زین جهان گوشه‌ای                                                                         به کوشش فراز آورم توشه‌ای

به خون برادر چه بندی کمر                                                                             چه سوزی دل پیر گشته پدر

جهان خواستی یافتی خون مریز                                                                          مکن با جهاندار یزدان ستیز

شاید کمتر کسی تاکنون به ریشۀ زبانزد مشهور میازار موری ... توجه کرده باشد! چرا ایرج باید در آن لحظه‌های دشوار از مورچه‌ای کوچک و زحمتکش برای بیان مقصود استفاده کند؟!

به نظر می‌رسد که حکیم توس خواسته است تا از زبان ایرج به مبارزه با خرافه‌ای دینی بپردازد. به بیان روشن‌تر، در آئين زرتشتي براي تنبیه برخي از گناهكاران اعمال ويژه‌اي بيان شده است؛ از جمله كشتن هزاران مورچه، لاك‌پشت، وزغ، مار، كشتن مگس، مورچه‌هاي دانه‌كش، و ... . برای نمونه، ممکن است مردي با زن حايض نزديكي كند يا زني حايض تن به اين گناه بسپارد. کشتن يكهزار مور دانه‌كش و دو هزار از ديگر انواع مورچه‌ها یکی از کفاره‌هایی می‌باشد که برای این گناه در نظر گرفته شده است (ونديداد، فصل هجدهم، بندهای 70 تا 74).

درود بر این بزرگمرد خراسانی که در آن سال‌های کمبود دانش و فرهنگ، خواسته است از زبان شهریار ایران زمین، ایرج ناکام، به مبارزه با دروغ و جهل بپردازد. پاداش چنین اندیشمندی، چیزی نیست جز غلبۀ اندیشه‌هایش بر دروغ و نیرنگ‌های بزرگ زمان.