تبلیغات جنبه‌ای دیگر از پروانه‌شناسی فرهنگی (Cultural Lepidopterology) است که زمود
پروانه را در چند مورد از آنها بررسی می‌نماییم. البته، بخش‌هایی از این جستار که
تنها به بررسی وجود پروانه‌های آبی رنگ (آبی‌ها)، سپید (سپیده‌ها) یا گونه‌های دنباله‌دار (دنباله‌دارها) می‌پردازند، جداگانه کنکاش گشته‌اند. مواردی مانند
تزئینات پروانه (فروشگاه لوازم تزئینی خودرو) و آرایشی و بهداشتی شاپرک (فروشگاه
مواد آرایشی و بهداشی زنانه) که تنها نامی از پروانه‌سانان (Lepidoptera) را با خود یدک می‌کشند،
نیز هدف اصلی این نوشتار نیست.
1- جوایز سُک سُک (Sok Sok Surprize)
دارندۀ این نشان بازرگانی- شرکت صنعت‌داران افتخاری- کوشیده
است تا کودکان را با جایزه‌های خویش شگفت‌زده نماید. پروانه‌های رنگارنگ نویدبخش
حال و هوای دل‌انگیز و شادی‌بخش بهاری برای خردسالانمان هستند.
2- محصولات سایپا (Saipa Products)
در آگهی روزنامه‌ای زیر، یک پروانۀ زرد رنگ فروش ویژۀ
محصولات گروه خودروسازی
سایپا را نوید می‌دهد (بهمن 1390).
3- گردش‌های پروانه‌ای (Butterfly Tours)
آگهی زیر در روزنامۀ خراسان دیده شد (بهمن 1390). با کمی
دقت در می‌یابیم که تورهای زمستانی و نوروزی قاصدک به کشورهای نامبرده همانند
پروانه‌های ارغوانی رنگ هستند که به سوی گل‌ها پرواز می‌کنند!
گزارش تبلیغاتی زیر هم فرهنگسرای علوم و نجوم توس‌آنجلس و
برنامۀ گردش‌های دانشیک تابستانه‌اش را به شهروندان می‌شناساند (روزنامۀ خراسان-
29 تیر 1391).
انگار فراگیری دانش‌های کاربردی هر انسانی را به یک پروانۀ
سبز دگردیس می‌سازد (to metamorphose) و گردش شهروندان
در این فرهنگسرا- سرزمین دانایی- همانند پرواز پروانه‌ها خواهد بود.
4- بهار پروانه‌ای (Butterfly Spring)
در تابستان 1389 خورشیدی، بوستان وکیل‌آباد میزبان پروانه‌های
رنگارنگی بود که پیشتر فرا رسیدن نوروز و آمدن بهار را مژده می‌دادند:
در بهار سال نود، چند عکس از پروانه‌ها در قالب یک تابلو
انتهای بولوار امام خمینی (عدل خمینی) را آراسته بود.
نمونۀ کامل‌تری از این عکس‌ها در پل روگذری که رهگذران برای
جابجایی میان بوستان ملت و بولوار سجاد استفاده می‌کنند وجود داشت و فهمیدم نام
عکاس غلام‌حسن رضایی صراف است. یک پروانۀ دیگر هم روی پل عابر پیادۀ میدان بیت‌المقدس
(فلکۀ آب) جای گرفته بود.
در همین سال، دست‌اندرکاران شهرداری توس‌آنجلس دو دیوارۀ پروانه‌ای (Butterfly wall) را در فلکۀ آب و
روی چمن‌های میانۀ بولوار سجاد کار گذاشتند.
در بهار 1391، برخی از میدان‌های توس‌آنجلس به یک جملۀ
پروانه‌ای آراسته گشت: نوروز مبارک!
میدان‌های دیگر هم میزبان پروانه‌های نوروزی بودند!
ایرانیان و بسیاری از دیگر مردمان جهان، واپسین روز از
تعطیلات نوروزی را سیزده بدر یا روز طبیعت می‌نامند. بر پایۀ یک باور کهن، آنها
نحسی سیزده را از خانه‌های خویش بیرون نموده و به زیست‌بوم پیرامونشان می‌سپارند.
به راستی، که این روز بلای بزرگی برای طبیعت ایران به شمار می‌آید. نحسی و بلای
یاد شده چیزی نیست جز آلودگی، نابودی و یا تخریب محیط زیست! شهرداری توس‌آنجلس پیش
از فرارسی سیزده بدر یاداور گشته است که: «جلوگیری از تخریب فضای سبز = لذت دیدن
طبیعت سبز و پاک برای همه». پروانه‌های ساده یا دنباله‌دار سرخ و آبی نمادی از
طبیعت سبز و پاک هستند.
5- سالگرد پروانه‌ای (Butterfly Anniversary)
بانک رفاه سالگرد برپایی خویش را به یاری یک پوستر تبلیغاتی گرامی
داشت (1391). پنجاه و دو سال فعالیت بانکی به درختی سرشار از گل همانند شده است که
پروانه‌های فراوانی به سوی آن آمده و یا از روی آن به جاهای دیگر پر می‌کشند. گویا
بایستی مشتریان بانک رفاه و یا سودهایی که توسط این نهاد به جامعه بازگشته است را
پروانه بپنداریم!
6- جشنوارۀ نوروزی شهر الکترونیک (Nourooz Festival of
Electronic City)
جشنوارۀ یاد شده در نوروز 1391 از سوی شهرداری توس‌آنجلس
برگزار گشت. سبزه نمادی از نوروز است و همانگونه که تصویر زیر نشان می‌دهد، یک
پروانۀ سبز رنگ که شاید نمادی از شهروندان توس‌آنجلسی باشد، در کنار سبزه نشسته
است!
دست‌اندرکاران یکی از بخش‌های این جشنواره را جشن بزرگ
وبلاگ‌نویسان مشهدی (Great Potlatch of Mashhadi Bloggers) نامیده بودند.
همچنان که تصویر نشان می‌دهد، پروانۀ کنار سبزه‌ها رنگ قهوه‌ای خویش را نگه داشته
است.
مسابقۀ المان‌های نوروزی نام بخش دیگری از جشنواره بود که
در آن می‌خواستند بهترین المان را از نگاه شهروندان برگزینند. به هر روی، سه المان
پروانه‌ای در این مجموعۀ 162 المانی خودنمایی می‌کرد: تولدی دوباره (یا موتورسیکلت
پروانه‌ای که در نوشتار سپیده‌ها شناسانده شده است)، ریل پروانه و من و پروانه.
همانگونه که در تصویر نخست دیده می‌شود، پروانه‌ها
لوکوموتیوران هستند! ولی دومین تصویر نشان می‌دهد که چطور می‌توان به پروانه‌ای با
رنگ دلخواه نارنجی، سبز، آبی و یا حتی یک کفشدوزک تبدیل گشت!
7- پیروزی‌های پروانه‌ای (Butterfly Victories)
شهرداری توس‌آنجلس شعاری را در نزدیکی درون‌شد جنوبی بوستان
ملت تبلیغ نموده است (فروردین 1391): پیروزی آن است که پس از هر زمین خوردن
برخیزی!
ورزشکارانی که همواره در این مکان حضور دارند، شاید مخاطب
شعار باشند؛ ولی آیا پروانه‌ای که هیچ‌گاه روی از گل‌ها نمی‌تابد، پیروز نیست؟
سلسله نشست‌های بیداری اسلامی نمونۀ دیگری است که به کوشش
دفتر مطالعات فرهنگی و برنامه‌ریزی اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و با
همکاری مدیریت فرهنگی دانشگاه پیام نور استان خوزستان در نیمۀ نخست سال 1390
برگزار گشت. همانگونه که در اعلان دیده می‌شود، بیداری اسلامی یا رستاخیز مردم
خاورمیانه علیه دولتمندان ستمگر مانند پروانه‌ای است که بال‌هایش را گشوده و
پروازی زیبا را آغاز کرده باشد.
8- بازار موقت شبانه‌روزی ساریگل (Sarigol Parley Market)
تصویر زیر مربوط به یک بازارچۀ نوروزی است که توسط شهرداری
توس‌آنجلس در بولوار وکیل‌آباد (نزدیک بولوار هاشمیه) بر پا شد (نوروز 1391).
پروانه‌هایی که در این تبلیغ به کار گرفته شده‌اند، بی‌شباهت
با گونه‌های Pieridae و Nymphalidae نیستند.
9- مجتمع فرهنگی بنی‌فاطمه (BaniFateme Cultural
Complex)
گردانندگان این نهاد تابلویی را در خیابان احمدآباد توس‌آنجلس
(روبروی ساختمان اصلی و محل برگزاری آئین‌های مذهبی) نصب کرده‌اند که در اعیاد و
جشن‌های ویژه (مانند زادروز حضرت فاطمه، امام رضا، امام زمان و ...) روشن می‌شود
(آبان 1388). به بیان دیگر، پیدایش بزرگان مذهبی به تولد یک پروانه تشبیه گردیده
است.
چند سال بعد، آنها یک بانوی سپیدپوش که ده‌ها پروانۀ
سپیدرنگ وی را همراهی می‌نمایند، بعنوان نماد حضرت فاطمه رونمایی کردند.
این اثر هنری نیز در خیابان احمدآباد و نزدیک مجتمع بنی‌فاطمه
قرار داشت (اردیبهشت 1393).
10- موسسه فرهنگی هنری جاودانه‌های پارس (Art Cultural Institute of
Pars Perennials)
این نهاد که در بولوار استقلال (میان خیابان‌های یکم و سوم)
جای دارد، یک آگهی بزرگ تبلیغاتی را در برابر نگاه رهگذران گذاشته است (فروردین
1391). همانگونه که تصویر نشان می‌دهد، فضای بازیگری جاودانه‌های پارس که با حضور
بازیگران مطرح کشور همراه است، پر از گل و پروانه‌های سرخ می‌باشد.
11- سینمای کودک (Cinema of Child)
جشنواره‌ای که هر ساله به همین مناسبت در شهرستان همدان
برگزار می‌شود، به ترتیب از دو پروانۀ آبی و ارغوانی رنگ برای اشاره به پسران و
دختران خردسال یاری می‌گیرد (مهر 1389).
12- بوتیک پاپیون (Papillon Boutique)
واژۀ Papillon در زبان فرانسوی
به مانَک (Meaning) پروانه یا شاپرک
می‌باشد. این فروشگاه در میدان شهید صیاد شیرازی و یا ایتدای بولوار شهید فکوری
جای دارد (فروردین 1391).
این واژه مانک نوار، روبان یا پیرایه‌ای شبیه پروانه را نیز
دارا بوده و نمونۀ دیگری از کاربرد تبلیغاتی آن در شکل زیر نشان داده شده است.
13- گالری مبل نعیم (Naeim Gallery)
مانه‌هایی (= مبلمان) که در این نمایشگاه بزرگ عرضه می‌شوند،
از جنس چوب است. هنرمندان نیز با ترکیب تصویر تنۀ بریده شدۀ درخت و پروانه خواسته‌اند
تا زیبایی تولیدات خویش را به خریداران بنمایانند.
گالری مبل نعیم در بولوار کوثر، نرسیده به میدان کوثر، جای
دارد.
14- شرکت مبلمان جاده ابریشم (Silk Road Furniture
Company)
همانگونه که در عکس‌های بالا و پایین دیده می‌شود، این
کارگاه تولیدی یک پروانۀ کرم پیلۀ (Silkworm moth) سرخ [و نه سپید!]
را به عنوان نماد خویش برگزیده است.
15- روز جهانی کار و کارگر (World Day For Work &
Worker)
تابلوی زیر نشان می‌دهد که گل و پروانه از کار کارگر پدید
می‌آیند (اردیبهشت 1391).
ادارۀ کل روابط عمومی و بین‌الملل شهرداری توس‌آنجلس هم
برای بزرگداشت این روز و ارتباط آن با کودکان، پرده‌های تبلیغاتی با عنوان شهریاران کودک را در سطح شهر به نمایش گذاشت (اردیبهشت 1389). گویا
کودکان شهر-یارانی هستند که با هدیه دادن گل به کارگران، زحمات آنان را پاس می‌دارند.
یا شاید این تابلو به طور غیر مستقیم از کودکان درخواست می‌کند که در شهر زباله
نریخته و کوشش‌های کارگران شهرداری- رفتگرها- را دوچندان نسازند.
لوازم خانگی دسینی که علاقۀ ویژه‌ای به رنگ سرخ دارد، دادن
هدیه به مادران را همانند پیشکش نمودن گل و پروانه‌های سرخ رنگ دانسته است. این
اعلان‌ها همزمان با روز مادر – بیستم جمادی
الثانی 1432 پیغمبری- در سطح خیابان‌های کلانشهر تهران دیده شد.
17- روزه‌دار پروانه‌ای (Butterfly Faster)
نمایی از چگونگی گرامیداشت جشن روزگشایی توسط خودپردازهای
بانک سپه را در تصویر زیر می‌بینیم (امرداد 1391). گویا انسان روزه‌دار همانند
پروانه‌ای است که از یار دلارام خویش- [ماه رمضان = روشنا] جدا می‌شود!
18- مردم پروانه‌ای (Butterfly People)
صفحۀ ویژۀ مردم و پزشکان کوشش مشترکی از سوی روزنامۀ
خراسان، پزشکان و سازمان نظام پزشکی توس‌آنجلس برای شناساندن پزشکان کارازموده در نیازمندی‌های
روزنامۀ خراسان می‌باشد. تصویر زیر دو نمونه از تبلیغات اولیۀ این صفحه را نشان
داده است (اردیبهشت 1391).
اگر به گوشۀ چپ تصویر بنگریم، درمی‌یابیم که پروانه و سیب
به ترتیب مردم و پزشکان را نمادینه ساخته‌اند. روزنامۀ خراسان و سازمان نظام پزشکی
توس‌آنجلس نیز زمود گوشی پزشکی را بر دوش دارند!
19- جشن نیکوکاری (Charity Potlatch)
نزدیکی جشن باستانی نوروز، چیدن سفرۀ سنتی هفت‌سین، فرا رسیدن بهار طبیعت، روییدن سبزه‌های نوپا و پرواز پروانگان
زیبا همزمان است با برپایی یک جشن نوپا (اسفند 1390): جشن نیکوکاری
20- تزئینات پروانه‌ای (Butterfly Drapery)
تزئینات پرنیان که در نزدیکی سینما پیروزی قرار داشته و در
میانه‌های اسفند ماه 1389 خورشیدی بازدید شد، از چند جنبه مورد توجه کخ‌شناسی فرهنگی می‌باشد: 1- نام آن (پرنیان) نوعی از پارچه‌های ابریشمی است، 2-
تابلوی سر در فروشگاه با نقشی از پروانه آراسته شده، 3- چیزنمای (Vitrine) فروشگاه با یک پردۀ پروانه‌ای تزئین شده و 4- شمار بسیاری از کالاهای پروانه‌ای در آن فروخته می‌شد.
فروشگاه چوبک که در بولوار دانشجو قرار دارد نیز کخ‌های
راستۀ چوبک‌مانندها (Phasmatodea) را به یاد می‌آورد
(فروردین 1390). البته، روی تابلوی سر در آن یک پروانه نشسته است!
نگارنده تاکنون کاغذ دیواری پروانه‌ای ندیده است، ولی تصویر
زیر نشان می‌دهد که شیشۀ یک فروشگاه کاغذ دیواری در بولوار فلسطین به پروانه‌های
زرد رنگ زیبا آراسته است (فروردین 1391).
21- کیک و شیرینی بارِن (Baren Confectionery)
این شیرینی‌فروشی که در بولوار شهید صیاد شیرازی (میان
خیابان‌های هفتم و نهم) جای دارد، از یک پروانۀ زرد رنگ برای تبلیغ کیک و شیرینی‌های
خویش یاری جسته است (فروردین 1391).
22- دبستان غیردولتی پسرانه هجرت (Hejrat School)
این آموزشگاه در بولوار وکیل‌آباد (نبش خیابان وکیل‌آباد 37
یا قائم‌مقام فراهانی) قرار داشته و رنگ سرخ پروانه‌هایش با رنگ گل‌ها و نامش همخوانی
زیبایی دارد.
23- مجتمع آموزشی ژرف‌اندیشان (Zharfandishan Educational
Complex)
این آموزشگاه در خیابان راهنمایی توس‌آنجلس جای داشته و از
نماد پیام‌رسان ام‌اس‌ان (MSN Messenger) برای زیباسازی
تابلوی تبلیغاتی خویش بهره گرفته است (بهمن 1390).
پذیرفتن زمود پیام‌رسانی برای پروانه‌ها آسان است؛ همانگونه
که در یکی از نمایشگاه‌های مذهبی شیعیان- راهی به سوی فردایی دیگر- مؤمنان چشم‌انتظار
نامه‌هایشان را بر بال پروانه می‌چسباندند تا پیشوای ناپیدایشان آنها را بخواند!
در عین حال، نگارنده هر گونه ارتباطی میان یک آموزشگاه
مردانه در رشته‌های عمران و معماری و نقش پیام‌رسانی پروانه‌ها را نمی‌تواند تصور
نماید.
24- آموزشگاه طراحی و دوخت تهمینه (Tahmine School)
هنرجویان این رشته همانند پروانگان ارغوانی یا تیره رنگی
هستند که به سوی جامه‌های سپید عروسی پرواز می‌کنند! آموزشگاه تهمینه در بولوار
شهید فکوری (میان خیابان‌های هشتم- ویلا- و دهم) جای دارد (فروردین 1391).
25- چاپ دیجیتال نقش خیال (Naghshe Khiyal Digital
Print)
همانگونه که در شکل زیر دیده می‌شود، پروانه‌های آبی و
آجری رنگ نقش خیال یک مجری و مشاور کلیۀ امور چاپی و تبلیغاتی را ساخته‌اند.
چاپ نقش خیال در خیابان امام خمینی (میان خیابان‌های امام
خمینی 57 و 59) جای دارد (امرداد 1391).
26- درود پروانه‌ای (Butterfly Hello)
کسانی که از بزرگراه آسیایی (جادۀ سنتو) توس‌آنجلس به سوی
چناران می‌روند، در بالای پل استقلال با پرده‌نوشتۀ «السلام علیک یا علی بن موسی
الرضا» روبرو می‌شوند (اردبیهشت 1391)
و اگر به گوشۀ راست پرده بنگرند، یک سلام پروانه‌ای را
خواهند دید.
27- صلوات پروانه‌ای (Butterfly Salavat)
شهرداری توس‌آنجلس این تابلو را طی پاییز 1390 در بولوار
شهید صارمی به نمایش گذاشته بود. همانگونه که دیده می‌شود، پروانه‌ای زرد از روی
گل‌ها برخاسته و به سوی محمد و خاندانش پرواز می‌کند.
28- مهدی پروانه‌ای (Butterfly Mahdi)
در آغازین روزهای اسفند ماه 1389، نمایشگاهی به نام «راهی
به سوی فردایی دیگر» با کوشش کانون مهدویت دانشگاه فردوسی توس‌آنجلس برپا گشت.
نخستین نگاه بسنده بود تا دست مهربانی که خود نشستنگاه پروانه‌ای زیباست، گام‌های
بیننده به سوی نمایشگاه را خوشامد گوید.
پیام برگزارکنندگان نمایشگاه این بود که گیتی در هنگام ظهور
آقا پروانه‌ای می‌شود.
البته شرط دوم ظهور ایشان وجود پیشوایی حکیم و عادل است. با
توجه به تصویر درمی‌یابیم که وی پروانه است و کسی که زمینه‌های ظهورش را فراهم
نماید، همانند دست مهربانیست که پروانه رویش می‌نشیند. فقط جای شگفتی باقی می‌ماند
که چرا برگزارکنندگان نمایشگاه از رنگ زنانۀ صورتی و نماد پروانه که آن هم ویژۀ
بانوان است، برای اشاره به حضرت مهدی استفاده نموده‌اند؟!1
بروشوری که در پایان نمایشگاه پخش می‌شد نیز تأکید داشت که
«مهدی پروانه است یا گلی است که پروانه رویش می‌نشیند»
روشن است که پیروان هر آئینی پیشوایان بزرگ خویش را به
بهترین شکل ممکن تصور می‌نمایند، ولی در آموزه‌های شیعه می‌خوانیم که ستم و
بیدادگری باید به بیشترین اندازۀ ممکن برسد تا امام زمان ظهور کند. بنابراین،
ایشان روی یک دست مهربان فرود نخواهد آمد.
آن روزها، دست رهبر ایران و شماری از پیروان بسیجی یا سپاهی‌اش-
فراهم‌آورندگان شرایط ظهور- به خون جوانان میهن آغشته بود و اگر پروانه‌ای روی آن
می‌نشست، حتماً ناگزیر شده بود تا تشنگی خویش را با خون برطرف نماید. به هر روی،
از نگاه نگارنده این دست مهربان نیست؛ نباید گول ظاهرش را خورد و هر پروانه‌ای که
رویش بنشیند، سرنوشتی جز مچاله شدن در مشت و مرگ ناباورانه نخواهد داشت! این هم
بیت زبانزدمانندی که قدرت و نیت درونی دستان پروانه‌نشین را بازگو می‌کند:
مثل پروانه‌ای در مشت
چه آسون میشه ما رو کشت
29- مریم پروانه‌ای (Butterfly Mary)
بخش‌های رویی و پشتی یک نشان بازرگانی (Trademark) در تصویر زیر
دیده می‌شود.
طراحان خوش‌ذوق پوشاک که دوستدار حضرت مریم (Virgin Mary) هم بوده‌اند، از
نام ایشان یاری گرفته و نقش پروانه‌ای را آفریده‌اند که می‌توان واژۀ Mary را از سوی چپ،
راست، رو و پشت طرح خواند. به بیان بهتر، حضرت مریم یک پروانه است!
30- نشان بازرگانی پروانه‌ای (Butterfly Brand)
تابلوی زیر را ابتدا بالای یکی از واحدهای تجاری در درون‌شد
شهر طرقبه دیدم (فروردین 1390).
سپس، دریافتم که نیکی یک نشان بازرگانی در دنیای
عروسک‌های پارچه‌ای است و فروشگاهی دیگری در بولوار دانشجو به عرضۀ این کالاها می‌پردازد.
با توجه به انواع بسیار گوناگون پروانه‌های تبلیغاتی شاید بتوان چند نتیجه‌گیری
کلی داشت:
1- پروانه‌ها نویدبخش شادی، جایزه، خبرهای خوب یا فصل‌های
مطلوب بهار و تابستان هستند.
2- پروانه‌ها بیشتر در رنگ‌های سپید، آبی، زرد، ارغوانی،
سبز یا قهوه‌ای دیده می‌شوند.
3- پروانه‌های تبلیغاتی شباهت زیادی به گونه‌های راستین
ندارند.
4- افراد و چهره‌های دوست‌داشتنی را می‌توان به پروانه
تشبیه نمود.
آگاهی بیشتر
1 البته اگر به نسک رمضان* که از آثار مشترک سازمان
اتوبوسرانی و شهرداری توس‌آنجلس است، نگاهی بیندازیم، می‌فهمیم که دست و پروانه به ترتیب
نمادی از خدا و ماه رمضان یا به طور کلی‌تر، مهمانی خداوند در این ماه هستند!
در تبلیغات دیگری که از سوی شهرداری توس‌آنجلس و برای
بزرگداشت جایگاه زن انجام گرفت، پروانه و دست به ترتیب نمادی از زن و مرد هستند
(خرداد 1391).
به بیان بهتر، زن پیشکشی از سوی خدا و باغ بهشت می‌باشد که
برای مردان فرستاده شده است!
بن‌مایه
* گروه مؤلفین. 1391. رمضان. انتشارات بوی شهر بهشت، مشهد، 12 صفحه.
